De donkere kamer van Indië; Beelden van de volgende generatie.
Hoe kijken jongere kunstenaars terug op het koloniale verleden? Dat laten drie beeldmakers op de 62ste Tong Tong Fair zien in de tentoonstelling De donkere kamer van Indië; Beelden van de volgende generatie.
Het koloniale verleden staat volop ter discussie. De jongere generatie Indische Nederlanders heeft er een persoonlijke relatie mee, maar het niet zelf ervaren. Zij kennen de geschiedenis vooral uit de boekjes. Want van de eerste generatie Indische Nederlanders wordt gezegd dat zij zweeg over haar ervaringen in Nederlands-Indië en integratie in Nederland. Er was geen ruimte voor in het naoorlogse Nederland. Met deze oudere generatie verdwijnen de verhalen.
De Indische cultuurgeschiedenis is daarmee geen gesloten boek. Het ‘niet weten’ en ‘niet meer kunnen vragen’ activeert juist de jongere generatie. Zij onderzoekt haar eigen verleden, en ontdekt dat er niet één geschiedenis is, niet één verhaal.
Om verschillende kanten van het koloniale verleden te belichten, brengt Stichting Tong Tong het werk van drie kunstenaars samen. Fotografen Raoul Kramer en Eric Kampherbeek en ruimtelijk ontwerper Iris Erkelens reflecteren alle drie op het leven van hun grootouders in Nederlands-Indië. Zij illustreren dat de jongere generatie zich bezighoudt met haar geschiedenis en identiteit.
Hun werken laten ook zien dat er niet één koloniale geschiedenis is. Verschillende ervaringen leiden tot verschillende perspectieven. En met de tijd kunnen die perspectieven verschuiven.
Op zaterdag 3 september om 19.00uur is er een panel gesprek; NextGen. Expo De donkere kamer van Indië; Beelden van de volgende generatie: Amanda Pinatih in gesprek met beeldmakers Iris Erkelens, Eric Kampherbeek, Raoul Kramer.
Lost Track
De grootvader van Raoul Kramer werkte als dwangarbeider aan de Birma-Siamspoorweg. Bij de aanleg ervan stierven bijna 100.000 geallieerde krijgsgevangenen en dwangarbeiders aan uitputting, honger en ziekten. ‘Opa Fluit’ overleefde de ontberingen. Hij vertelde er wel eens over op familiefeestjes, als spannend, geromantiseerd verhaal.
Raoul, die als documentair fotograaf in conflictgebieden werkte, besloot om het conflict dat invloed had op zijn eigen familie, te onderzoeken. Met een technische camera speurde hij de 415 kilometer lange spoorweg in het huidige Thailand en Myanmar af. Er is maar weinig van over. “Ik wilde zo objectief mogelijk de plekken archiveren, bewijsmateriaal verzamelen”, zegt hij. “Statief neerzetten en afdrukken.” De zoektocht naar overblijfselen van het spoor was uiteraard niet zonder emotie. “Het besef dat dit door mensenhanden was gemaakt.” Maar ook: “Is het voor niets geweest?” Een antwoord daarop laat hij aan de toeschouwer over. “Omdat het zo feitelijk gefotografeerd is, is het van iedereen. Het is niet mooi, het is wat het is. Dat geeft ruimte om erover na te denken.”
http://raoulkramer.com/index.php/books/
Jalan Raya Pos
Eric Kampherbeek fietste in 2015 over de oudste koloniale weg van Java en legde daar het dagelijkse leven vast. Onderweg schreef hij brieven naar zijn inmiddels overleden grootmoeder Anna. Zij vertrok in 1950 noodgedwongen uit Indonesië en keerde er nooit meer terug. “In 2011 kwam ik erachter dat ik familie had in Indonesië, dat had mijn oma nooit verteld”, zegt Eric over het ontstaan van zijn project. “Het feit dat ik aan de andere kant van de wereld een bloedband had, triggerde mij om mijn eigen familieverhaal te onderzoeken.” Hoewel Eric zag dat de discussie over de koloniale rol van Nederland toenam, miste hij de stem van Indonesiërs in het debat. Daarom wilde hij het ‘de mensen van de straat’ vragen. De Jalan Raya Pos, die 200 jaar geleden werd aangelegd en waarbij duizenden dwangarbeiders om kwamen, is nog steeds een belangrijke verkeersader. Is het voor de gebruikers een dagelijkse herinnering aan het koloniale verleden, of doet deze geschiedenis er niet meer toe? “Van de oude paardenweg zelf viel weinig meer te zien”, zegt Eric. “Het ging me erom hoe de mensen van nu het koloniale verleden een plek geven. Hier heb ik geen eenduidig antwoord op gevonden.” Eric zegt scherper te zijn geworden over zijn eigen afkomst. Dat is goed te zien in zijn recente werk dat ook op de Tong Tong Fair te zien is. “Ik wil laten zien dat er een ander perspectief is op dezelfde geschiedenis. De context is altijd groter dan je zelf denkt.”
De donkere kamer van Indië; Beelden van een nieuwe generatie is elke dag te zien op de 62ste Tong Tong Fair, tegenover Studio Tong Tong.
Deze tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door Stichting Tong Tong, Leslie Boon, Monique Krefft en een bijdragen van Mondriaanfonds en Fonds 1818, waarvoor onze dank.
Phantasmagoria
Kunstenaar en ontwerper Iris Erkelens groeide op met verschillende ‘koloniale’ achtergronden. Het overlijden van haar grootvader was aanleiding voor de installatie Phantasmagoria. “Ik wist niks van zijn geschiedenis in Nederlands-Indië ”, zegt ze. “En nu zou ik nooit meer zijn verhalen kunnen horen. Sterfelijkheid is de deadline. Dat bracht mij ertoe anderen te gaan bevragen.” Met haar werk wil ze niet zozeer haar eigen verhaal vertellen maar het gesprek op gang brengen. “Er zijn zoveel verschillende situaties. Wat is het verhaal van jouw familie? Door verschillende kanten te belichten, kun je nuanceren.”
Phantasmagoria is een ontmoeting van perspectieven. Het is een wolk van collectieve herinneringen inclusief te gaten die daarin zijn ontstaan. Deze zijn vermengd met de tastbare sporen van het koloniale verleden in Den Haag. Iris maakte de installatie voor haar afstuderen aan de kunstacademie. Speciaal voor de Tong Tong Fair heeft zij haar werk aangepast aan de nieuwe tijd.
Er zijn veel verborgen verbanden en hints die sporen van Indië onthullen in het dagelijkse leven van Den Haag, in de vormen of architectonische monumenten en in de vele winkels die representatief zijn voor de eetcultuur (toko’s), maar ook de persoonlijke voorwerpen en foto’s die daarvan zijn overgebleven. Soms zijn de Indonesische sporen prachtig verweven met de cultuur van Den Haag, soms lijkt het erop dat ze helemaal niet mengen. En meer en meer van deze sporen verdwijnen met de tijd. En iedereen benadert deze sporen vanuit diens eigen perspectief. Maar deze versleten herinneringen zijn het enige dat overblijft van een generatie die bijna uitgestorven is, de herinneringen en verhalen zullen vervagen en versmelten met die van de nieuwe generatie. Daarom is hier deze Phantasmagoria ontstaan, een ontmoeting van alle perspectieven. Het doorontwikkelen van gebeurtenissen in een nieuwe tijd met andere ideeën over hoe we met elkaar om gaan.
We moeten luisteren naar elkaar, daarom geven we elkaar de ruimte om ieder op zijn eigen manier om te gaan met het verleden.
Deze installatie is een brug, een gespreksaanzet met verschillende vormen van erfgoed. Het biedt een context voor de feitelijke informatie. Je herkent je eigen verhaal misschien? Of juist dat van een ander? Omdat de nieuwe generatie informatie kan zoeken, maar de feitelijke informatie geen context heeft omdat ze het zelf niet hebben meegemaakt.
De beelden bieden geen narratief perspectief (zoals bij een film), maar sfeerfragmenten die het zoeken naar persoonlijke relevante informatie stimuleren. Het speelt zich af in herkenbare delen van de Indisch-Haagse elementen, maar toont ook de minder bekende elementen. Wanneer je de stad weer inloopt en bepaalde elementen weer ziet, begint dit project te leven, het is in wezen een motivator om verder te zoeken, naar meer persoonlijke en feitelijke informatie over je afkomst. Wie ben je? Waar kom je vandaan? Welke keuze hebt je gemaakt en waarom? Hoe kijk je daar tegenaan nu alleen de feitelijke actie overblijft en je overweging of intentie vergeten wordt?
De Indonesische cultuur wordt vaak gezien als de best geïntegreerde gemeenschap in de Nederlandse samenleving. Toch is er veel verzwegen of nooit besproken over de oude koloniale fusie in Nederland. Veel mensen hebben een oppervlakkig idee, maar kennen de details niet. Algemene sociale informatie kan met elkaar worden gedeeld, waardoor er voor beide partijen meer begrip ontstaat.
